Ustawa o kuratorach – Kulisy

Z początkiem nowego 2002 roku weszła w życie Ustawa o kuratorach sądowych, uchwalona przez Sejm RP w dniu 27 lipca 2001 roku. Jako członek rządowego zespołu powołanego do opracowania projektu wspomnianej ustawy, pragnę podzielić się swoimi doświadczeniami i odczuciami dotyczącymi przebiegu procesu legislacyjnego oraz przybliżyć materię, którą ona reguluje, a także dokonać jej krótkiej oceny.

Artykuł ukazał się w numerze lutowym (2/2002) Gazety Sądowej.

Ustawa o kuratorach sądowych była przez nasze środowisko zawodowe oczekiwana od wielu już lat. Praktyka była jednak taka, że powoływano dotychczas różne gremia specjalistów, których zadaniem było wypracowanie modelu kurateli sądowej. Ich działania stwarzały nadzieję na poprawę skuteczności działania kuratorów sądowych w postępowaniu wykonawczym oraz na określenie właściwego statusu zawodowego i materialnego, adekwatnego do wykonywanych przez kuratorów zadań. Efekty pracy tych gremiów mimo wysokiego poziomu merytorycznego, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów w postaci uchwalenia od dawna oczekiwanej ustawy. Podczas prac przygotowano wprawdzie kilka projektów ustaw, jednak żaden z nich nie wszedł w życie. Brak było moim zdaniem wystarczającej determinacji w działaniu Ministerstwa Sprawiedliwości co do poddania któregoś z tych projektów procesowi legislacyjnemu. Drugim czynnikiem powodującym, że tak właśnie się działo, było słabe jeszcze wówczas zorganizowanie się naszego środowiska, kuratorów zawodowych. Stan ten jednak uległ obecnie radykalnej zmianie, co było moim zdaniem jednym z istotniejszych czynników bezpośrednio stymulujących prace nad ustawą, z udziałem organizujących się kuratorów zawodowych, w efektywnym dążeniu do uzyskania swojej pragmatyki zawodowej w randze ustawy.

Zaniepokojeni sytuacją i pozbawieni dotąd realnych możliwości wpływania na kształt interesujących nas aktów prawnych, kuratorzy zawodowi, zorganizowani już w Stowarzyszeniach – Krajowym i Wielkopolskim, postanowili wziąć sprawy w swoje ręce i zaczęli aktywnie działać. I tak Zarząd Wielkopolskiego Stowarzyszenia wystąpił w czerwcu 2000 roku do Ministra Sprawiedliwości Pana Lecha Kaczyńskiego z propozycją zorganizowania spotkania z przedstawicielami naszego środowiska zawodowego, aby przedstawić nurtujące nas problemy oraz zaprezentować nasze pomysły i propozycje. Pan Minister wyraził taką zgodę i spotkanie w krótkim czasie doszło do skutku, a końcowym jego efektem było powołanie przez Ministra Sprawiedliwości dwóch zespołów: pierwszego doradczego i drugiego, zespołu do opracowania projektu ustawy o kuratorach sądowych. W tym zespole miałem zaszczyt i przyjemność pracować osobiście. W skład zespołu weszło pięciu przedstawicieli ministerstwa sprawiedliwości oraz pięciu przedstawicieli kuratorów zawodowych. Swoją pracę zespół zainicjował z nadejściem października 2000 roku. Po raz pierwszy kuratorzy zawodowi mieli więc wpływ na kształtowanie się treści projektu ustawy ich dotyczącej. W tym samym czasie nasi koledzy z Krajowego Stowarzyszenia przekazali do Sejmu projekt własnej ustawy o kuratorach sądowych. Projekt ten został przyjęty oraz skierowany do sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, stając się projektem poselskim. Jak widać z powyższego, trwały więc równolegle prace nad opracowaniem projektów ustawy zarówno w rządzie oraz w Sejmie. Projekt rządowy gotowy był już w grudniu 2000 roku. Powstał, moim zdaniem bardzo dobry i spójny w treści akt prawny. Nadal zaś kontynuowano prace nad poselskim projektem w sejmowej komisji. Większe szanse na uchwalenie ustawy, z uwagi na zbliżające się wybory parlamentarne, miał proces legislacyjny realizowany w sejmie (nie był bowiem w tym przypadku potrzebny proces uzgodnień międzyresortowych, który znacznie wydłużyłby procedurę legislacyjną, a taki byłby obowiązkowy w przypadku projektu rządowego). Biorąc to pod uwagę, w ministerstwie podjęto decyzję o przekazaniu projektu rządowego ustawy posłom z Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Fakt ten umożliwił komisji wspólnie z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości przyspieszenie prac nad ustawą. Bardzo ważnym problemem, po przygotowaniu wspólnego projektu, było zdobycie poparcia posłów i senatorów dla uchwalenia ustawy. Było to zadanie już dla nas, kuratorów. Dotarcie do parlamentarzystów i przekonanie ich do pilnej potrzeby uchwalenia tego aktu prawnego stało się niezbędne dla pomyślnego zakończenia prac i uchwalenia oczekiwanej ustawy. No i udało się, ustawa została uchwalona, o ile dobrze pamiętam przy czterech głosach przeciwnych. Fakt uchwalenia przez posłów i senatorów ustawy był aktem zrozumienia i poparcia dla naszego trudnego zawodu. Pragnę dodać w tym miejscu, że kuratorzy zawodowi byli dotychczas, wśród pracowników ministerstwa sprawiedliwości, jedyną grupą zawodową nie posiadającą swojej Ustawy. Następnym etapem, po uchwaleniu przez parlament, było oczekiwanie na podpisanie ustawy przez Pana Prezydenta. Z uwagi na trudną sytuację finansową państwa mieliśmy poważne obawy, czy Prezydent ustawę podpisze. Jednak wspólne działania obu Stowarzyszeń kuratorskich zmierzające do przekonania Pana Prezydenta o potrzebie wprowadzenia w życie naszej ustawy spowodowały, że Prezydent zdecydował się ustawę podpisać.

Pomimo, iż zespół rządowy w grudniu 2000 roku zakończył prace nad projektem ustawy, to nie zakończył on swojej działalności. Decyzją ministra sprawiedliwości otrzymał dalsze zadanie, opracowania aktów wykonawczych do istniejącej już Ustawy o kuratorach sądowych. Do miesiąca września 2001 roku wszystkie Rozporządzenia, wynikające z delegacji ustawowej zostały opracowane. Tak więc jest ustawa mająca wejść w życie z dniem 01.01.2002 roku, do której praktycznie opracowane są wszystkie akty wykonawcze. W tym miejscu muszę obiektywnie stwierdzić, że dzięki konstruktywnej postawie przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, członków zespołu rządowego, którzy wykazali wolę przyspieszenia prac nad ustawą i uzyskali zgodę na przekazanie opracowanego już projektu rządowego do dyspozycji posłów sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz uczestnicząc w dalszych pracach tej komisji, mogło dojść do jej uchwalenia przed zakończeniem kadencji poprzedniego Parlamentu. Wypada również dodać, że projekt sejmowy ustawy przejął 80% treści z przedłożenia rządowego. Za taką postawę pragnę w swoim imieniu złożyć wszystkim członkom zespołu serdeczne podziękowania. Szczególne podziękowanie pragnę złożyć Przewodniczącej Zespołu Pani Dyrektor Bańkowskiej i Wiceprzewodniczącemu Panu Dyrektorowi Dziubanowi.

Radość kuratorów z faktu wejścia w życie ustawy po jej opublikowaniu w Dzienniku Ustaw, jak się okazało została szybko rozwiana. Okazało się bowiem, że ze względów finansowych („dziura budżetowa”) Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt ustawy tzw. około budżetowej, zmierzającej do zamrożenia ustawy w całości do 31.12.2002 roku.

W takiej sytuacji ponownie musieliśmy podjąć wszelkie starania, tym razem w celu obrony naszej ustawy. Działania te zostały zakończone sukcesem, choć niestety częściowym, ponieważ parlamentarzyści postanowili jednak o wejściu ustawy w życie z dniem 01.01.2002 roku, z wyjątkiem skutków finansowych, w tym przede wszystkim podwyżki płac dla kuratorów zawodowych, którzy na tę podwyżkę oczekiwali długo, ponieważ dotychczas byliśmy konsekwentnie pomijani w tym względzie w budżecie Ministerstwa. Przez trzy kolejne lata musieliśmy sami walczyć o uzyskanie podwyżek płac i tylko dzięki zrozumieniu parlamentarzystów, niewielkie podwyżki udawało się uzyskać poprzez korektę kolejnych budżetów Ministerstwa, w ustawach budżetowych. Ustawa miała zadość uczynić naszym oczekiwaniom. Nie dawała nam jakichś szczególnych przywilejów, a jedynie naprawiała niewłaściwe relacje w kształtowaniu naszych płac w stosunku do płac urzędników sądowych. Obecna praktyka jest taka, że sekretarz sądowy posiada dużo wyższe uposażenie od kuratora zawodowego. Dla zobrazowania tego zjawiska posłużę się przykładem: starszy sekretarz sądowy ma podobne uposażenie zasadnicze jak kurator specjalista. Chciałbym być dobrze w tym miejscu zrozumiany, jako pracownik wymiaru sprawiedliwości popieram fakt, iż urzędnicy sądowi posiadają godziwe uposażenia, bo to im się za ich ciężką pracę należy. Chodzi mi jedynie o wzięcie w przyszłości pod uwagę właściwych relacji płacowych, powiązanych ściśle z zakresem kompetencji i obowiązków wynikających z przepisów prawa dla poszczególnych grup pracowniczych Ministerstwa Sprawiedliwości. Mamy jednak świadomość trudnej sytuacji budżetu państwa, ale i nadzieję oraz przekonanie, że nasze płace zagwarantowane w ustawie, zostaną wprowadzone w życie z dniem 01.01.2003 roku.

Pozwolę sobie w tym miejscu na przedstawienie moich poglądów na temat obowiązującej Ustawy o kuratorach sądowych. Uważam, że jest to bardzo dobry akt prawny, tak pod względem legislacyjnym jak również merytorycznym, wprowadzający nowatorskie rozwiązania prawne i organizacyjne. Określa w sposób jasny zadania kuratorów sądowych oraz ich uprawnienia i obowiązki. Na szczególną uwagę moim zdaniem zasługuje rozdział 3 ustawy, dotyczący organizacji służby kuratorskiej. Rozdział ten przewiduje powstanie w sądownictwie samodzielnego pionu organizacyjnego nazwanego służbą kuratorską, w skład której wchodzą kuratorzy sądowi dla dorosłych oraz kuratorzy rodzinni. Nowością jest również fakt, iż za funkcjonowanie tej służby będzie odpowiadał jeden kurator okręgowy w hierarchii sądowej, usytuowany w strukturze sądu okręgowego w randze odpowiadającej wiceprezesowi sądu okręgowego, podległy bezpośrednio prezesowi sądu okręgowego. Kurator okręgowy reprezentuje również kuratorów sądowych wobec organów kolegialnych tego sądu. Nowatorskim rozwiązaniem jest również sposób powoływania tegoż kuratora okręgowego, poprzez wybór kandydatów na to stanowisko przez samorządy okręgowe kuratorów zawodowych, zgodnie z obowiązującą w ustawie procedurą i powoływanie spośród nich kuratora okręgowego przez prezesa sądu okręgowego, na 6 – letnią kadencję. Ustawa przewiduje również szczególną formę odwołania kuratora okręgowego. Wszystko to wzmacnia jego pozycję w strukturze kierowniczej sądów okręgowych oraz w pionie służby kuratorskiej. Kolejnym nowatorskim rozwiązaniem ustawowym jest ustanowienie w strukturze służby kuratorskiej stanowiska kierownika zespołu kuratorskiego z szerokimi uprawnieniami. Jest to stanowisko odpowiadające rangą przewodniczącego wydziału sądu rejonowego. W praktyce sądów rejonowych od 1995 roku funkcjonowały w ramach eksperymentu zespoły kuratorskie oraz tzw. koordynatorzy tych zespołów, ale ich uprawnienia były iluzoryczne, a praktyka w tym względzie była różna. Aktualnie ustawa jasno i czytelnie określa strukturę organizacyjną służby kuratorskiej oraz uprawnienia i obowiązki dla poszczególnych stanowisk służbowych.

Niespotykanym do tej pory w naszej praktyce zawodowej jest fakt, że ustawa przewiduje powołanie samorządu kuratorskiego. Taki samorząd będzie funkcjonował na szczeblu okręgu sądowego – „Okręgowe zgromadzenie kuratorów” oraz samorządu krajowego – „Krajowej Rady Kuratorów”. Ustawa określa dla w/w samorządów znaczące uprawnienia i zadania. O niektórych z nich wspominałem już wyżej, przy omawianiu sposobu powoływaniu kuratora okręgowego. Powołanie takiego samorządu podnosi rangę zawodu kuratora sądowego oraz daje duże możliwości tak zorganizowanym kuratorom zawodowym, do wpływania na istotne sprawy i rozwiązywanie problemów związanych z wykonywaną pracą i funkcjonowaniem naszego środowiska zawodowego. Ponadto daje nam poczucie stabilizacji zawodowej.

Bardzo potrzebnym i ważnym rozwiązaniem ustawowym jest również fakt uregulowania spraw finansowych związanych z wypłatą tzw. ryczałtów kuratorskich przysługujących kuratorom społecznym (w okresie przejściowym, do 31.12.2002 roku, również kuratorom zawodowym). Ustawa przewiduje bowiem granice wysokości tego ryczałtu, od 2 – 4% podstawy wymiaru oraz wypłatę ryczałtów w ściśle określonym czasie. Daje to kuratorom pewną stabilizację w tym względzie, a w skrajnych sytuacjach możliwość egzekwowania tych należności na drodze sądowej. Mamy bowiem z minionego okresu bardzo przykre doświadczenia, co do terminowości wypłacania nam ryczałtów, a żenującym był fakt ciągłego upominania się o należne nam pieniądze z tego tytułu. Ten problem mocno przeżywali również prezesi sądów rejonowych, którzy borykali się z problemami finansowymi i musieli niejednokrotnie wybierać, jakie koszty sądowe najpierw uregulować, aby sąd mógł w miarę normalnie funkcjonować. Byłoby dobrze, aby istniała możliwość wyodrębnienia funduszu celowego na ryczałty, z puli funduszy przewidzianych na pokrycie kosztów sądowych.

W rozdziale dotyczącym zmian w przepisach obowiązujących, przejściowych i końcowych, wprowadzono bardzo ważną zmianę w art. 115§13 w pkt 3 kk stanowiącą, że kurator sądowy, zarówno zawodowy jak i społeczny jest funkcjonariuszem publicznym. Zapis ten podnosi status kuratora społecznego i zapewnia mu szczególną ochronę prawną, ale nakłada również szczególną odpowiedzialność karną, o czym warto wiedzieć i pamiętać.
Podsumowując wyżej przedstawioną materię pragnę stwierdzić, że nowe rozwiązania prawne wymuszą również w pozytywnym znaczeniu, zmianę stylu pracy kuratorów sądowych. My kuratorzy musimy być bardziej aktywni w środowisku lokalnym, w tworzeniu stosownego zaplecza dla efektywnego i skutecznego egzekwowania orzeczeń sądowych, w zakresie przewidzianym dla kuratora zawodowego, jako samodzielnego organu postępowania wykonawczego oraz skutecznej resocjalizacji osób skazanych poddanych dozorowi kuratora sądowego. Mamy również świadomość tego, że nasze działania w sposób istotny wpływają na poziom bezpieczeństwa wewnętrznego w środowiskach lokalnych na rzecz których pracujemy. Ten fakt musimy podkreślać przy każdej okazji, bo on świadczy o naszym zaangażowaniu społecznym. Sądzę, że warto korzystać w tym przypadku z pomocy mediów.
Na zakończenie, jako praktyk przypuszczam, że samo wprowadzenie w życie Ustawy o kuratorach sądowych, które jest niewątpliwym sukcesem, nie przesądza jeszcze tak do końca o jej sprawnym funkcjonowaniu w praktyce. Bardzo ważnym aktem, na który mamy wszyscy bezpośredni wpływ, to odpowiedni wybór kandydatów na przewidziane w ustawie stanowiska kuratorów okręgowych oraz mianowanie kompetentnej kadry kierowników zespołów. To od ich profesjonalizmu zawodowego i menedżerskich umiejętności, zależeć będzie konsekwentne wprowadzanie w praktyce sądowej litery prawa zawartej w ustawie i „ducha ustawodawcy” oraz społeczny odbiór naszej zawodowej działalności. Jestem o tym przekonany, że właściwe wprowadzenie w życie ustawy, spowoduje istotny wzrost sprawności działania służby kuratorskiej, a tym samym skuteczności postępowania wykonawczego w zakresie realizowanym przez kuratorów zawodowych.

Kończąc pragnę życzyć wszystkim kuratorom zawodowym poprawy warunków pracy oraz bezkolizyjnego wejścia w życie z dniem 01.01.2003 części ustawy poświęconej finansowym aspektom naszej pracy, która wiąże się z oczekiwanymi w środowisku podwyżkami uposażeń. Powodzenia!

Dodaj komentarz