Kurator sądowy wykonując swoje obowiązki, często staje się obserwatorem sytuacji kryzysowych, napięć między członkami rodzin, których dysfunkcjonalność jest wynikiem długoletniej dysharmonii wzajemnych relacji. Sytuacje kryzysowe mogą również dotyczyć indywidualnego funkcjonowania podopiecznego. Wszelkie negatywne stany mogą powodować zachwianie poczucia dozorowanego, w dążeniu do osiągnięcia ostatecznego celu procesu resocjalizacyjnego i dlatego jako negatywne muszą być skutecznie eliminowane.
Sytuacja kryzysowa zawiera kilka faz:
- Stan równowagi przed kryzysem,
- Sytuacja kryzysowa,
- Okres przejściowy – skazany zachowuje się, jakby nic się nie stało,
- Reakcja na kryzys – uświadomienie sobie zaistniałych trudności i ich konsekwencji, wobec których dozorowany czuje się bezradny.
- Wspólne planowanie rozwiązania problemów,
- Ustalenie równowagi emocjonalnej – satysfakcja z rozwiązania poszczególnych elementów planu rozwiązania problemu.
Faza reakcji na kryzys składa się z trzech etapów:
- Uświadomienie trudności – próba samodzielnego ich rozwiązania,
- Wzrost napięcia emocjonalnego z powodu ewentualnych niepowodzeń w samodzielnych próbach pokonania trudności,
- Demonstracja postaw negatywnych i agresywnych wobec otoczenia.
W takiej sytuacji celem oddziaływania wychowawczego jest:
- zmniejszenie lęku skazanego przed otoczeniem (agresjia to jeden z objawów lęku),
- mobilizowanie sił wewnętrznych skazanego i zewnętrznych otoczenia do jak najkorzystniejszego rozwiązania problemu poprzez wykorzystanie bezpośrednich i pośrednich metod niesienia pomocy – rozmowa terapeutyczna i skierowanie do instytucji pomocowych,
- łagodzenie zniecierpliwienia skazanego wobec piętrzących się trudności – poprzez akceptację jego osoby, zrozumienie sytuacji kryzysowej, zachęcanie, doradztwo i pomoc w przezwyciężaniu trudności.
Ponadto cele oddziaływań resocjalizacyjnych w sytuacji kryzysowej powinny być:
- precyzyjnie określone,
- wyraźnie związane z sytuacją kryzysową,
- ograniczone do czynników kryzysogennych, a nie nastawione na radykalną zmianę osobowości skazanego,
- realnie określone, możliwe do zrealizowania w okresie próby.
Interwencja w sytuacji kryzysowej wymaga od kuratora szybkiej i trafnej diagnozy. Diagnoza ta powinna zostać oparta na wcześniejszej analizie:
- postaw społecznych skazanego,
- aktualnie stosowanych metod rozwiązywania przez skazanego trudności,
- potrzeb wychowawczych skazanego w celu określenia potencjalnej równowagi emocjonalnej.
Stany kryzysowe pojawiające się przez cały okres próby są tylko częścią przyczyn determinujących dysfunkcje psychospołeczne skazanego.
Długoterminowa praca ze skazanym dotyczy trzech obszarów problemowych:
- zaburzenia osobowości skazanego,
- dysfunkcje psychospołeczne spowodowane kalectwem fizycznym, upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną,
- trudne sytuacje życiowe – wymagające długoterminowych zabiegów zaradczych (np. brak mieszkania, pracy, pieniędzy na pokrycie zobowiązań finansowych i sądowych).
Aby przyczynić się do ich rozwiązania w procesie resocjalizacji kurator powinien:
- umiejętnie podtrzymywać motywację skazanego do działań naprawczych i pobudzać nadzieję na rozwiązanie problemów,
- skupić się na najważniejszych (również dla skazanego) problemach utrudniających readaptację społeczną.